ابن‌لبان شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد اسعری دمشقیاِبْنِ لَبّان، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالمؤمن اِسْعِری دمشقی (۶۷۹ -۲۴ یا ۲۵ شوال ۷۴۹ق/۱۲۸۰- ۱۵ یا ۱۶ ژانویه ۱۳۴۹م)، فقیه شافعی ، محدث، صوفی، ادیب و مفسر بود. ۱ - شناخت اجمالیاو در دمشق به دنیا آمد و در همان‌جا نشأت یافت. [۱]
یافعی، عبداالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق.
مقدمات ادب را از شمس‌الدین محمد بن ابی الفتح آموخت و شاطبیه را نزد پدرش شهاب‌الدین خواند [۲]
یافعی، عبداالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق.
و از ابوحفص ابن قواس ، ابوالحسین یونینی و شرف‌الدین فزاری حدیث شنید. [۳]
صفدی، خلیل، الوافی، ج۲، ص۱۶۸، به کوشش ددرینگ، استانبول، ۱۹۴۹م.
[۴]
داوودی، محمد، طبقات المفسرین، ج۲، ص۸۰، بیروت، ۱۹۸۳م.
سپس به مصر رفت و از عبدالمؤمن بن خلف دِمیاطی در قاهره، عبدالرحمان بن عبدالقوی خثعمی در جیزه، علی بن احمد غَرّافی در اسکندریه و حسن بن عبدالکریم غماری سبط زیاده حدیث شنید. [۵]
صفدی، خلیل، الوافی، ج۲، ص۱۶۸، به کوشش ددرینگ، استانبول، ۱۹۴۹م.
[۶]
ابن رافع سلامی، محمد، الوفیات، ج۲، ص۱۰۴، به کوشش صالح مهدی عباس و بشار عواد معروف، بیروت، ۱۹۸۲م.
۲ - تحصیلاتفقه را از جمال‌الدین شریشی ، نجم‌الدین ابن رفعه ، کمال‌الدین ابن زملکانی و صدرالدین ابن وکیل فراگرفت و همگی به او اجازه فتوا دادند. [۷]
یافعی، عبداالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق.
۳ - فعالیت علمیابن لبان بر اثر آشنایی و مصاحبت با یاقوت حبشی شاذلی در اسکندریه ، [۸]
یوسفی، موسی، نزهة الناظر، ج۱، ص۳۳۹، به کوشش احمد حطبط، بیروت، ۱۹۸۶م.
بدو گرایش یافت، و به دامادی وی درآمد. [۹]
شعرانی، عبدالوهاب، لواقح الانوار، ج۲، ص۲۰، قاهره، ۱۹۵۴م.
او در مصر ابتدا در جامع عتیق مجالس درس و وعظ داشت و بر طریق شاذلیه سخن می‌گفت. [۱۰]
اسنوی، عبدالرحمان، ج۲، ص۳۷۰، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق.
[۱۱]
ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۶۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
وی علاوه بر خطابت جامع اَفْرَم و سپس جامع آقسنقر ناصری، تدریس در مدرسه خشابیه را برعهده داشته است. [۱۲]
اسنوی، عبدالرحمان، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۳۷۰، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق.
[۱۳]
ابن دقماق، ابراهیم، ترجمان الزمان، ج۱۳، ص/۲۰۵، نسخه عکسی موجود در کتابخانة مرکز.
[۱۴]
ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۶۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
۴ - شاگرداناز شاگردان او در فقه و اصول ابن ام قاسم و تقی‌الدین محمد ابن ببائی را می‌توان نام برد. [۱۵]
ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۹۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
[۱۶]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، ج۲، ص۱۳۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق.
۵ - اقامه دعوا علیه ابن لبانفردی مالکی به نام عبدالواحد ابن مغربی برضد ابن لبان اقامه دعوا کرده، مدعی شد که او قائل به عدم حرمت سجود بر بت و تفضیل یاقوت حبشی بر بعضی از صحابه و غلو در حق اوست، ولی با وساطت چند تن از امیران، سلطان از قضات خواست که به توبه دادن ابن لبان اکتفا کنند. [۱۷]
یوسفی، موسی، نزهة الناظر، ج۱، ص۳۳۹، به کوشش احمد حطبط، بیروت، ۱۹۸۶م.
در ۱۰ محرم ۷۳۷ق/۱۹ اوت ۱۳۳۶م، بار دیگر ابن لبان به اتهام قول به حلول و اتحاد و غلو در عقاید قرمطی به محکمه احضار شد و به بعضی از موارد اتهام اعتراف نمود، اما با شفاعت برخی از بزرگان از قتل او صرف‌نظر شد، ولی از تبلیغ منع گردید. [۱۸]
ابن کثیر، البدایة، ج۱۴، ص۱۷۷.
[۱۹]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۶۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق.
[۲۰]
مقریزی، احمد، السلوک، ج۲(۲)، ص۴۰۸، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۲م.
۶ - وفاتابن لبان چند سال بعد، در ۷۴۴ق/۱۳۴۳م در آرامگاه شافعی در قرافه به تدریس پرداخت [۲۱]
حسینی دمشقی، محمد، ج۱، ص۱۴۹، «ذیول العبر»، همراه با العبر ذهبی، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۲]
اسنوی، عبدالرحمان، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۳۷۰، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق.
و سرانجام در اثر ابتلا به طاعون درگذشت. [۲۳]
اسنوی، عبدالرحمان، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۳۷۰، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق.
۷ - علاقه به شعرابن لبان شعر نیز می‌سروده و یافعی اشعار او را ستوده است [۲۴]
یافعی، عبداالله، مرآةالجنان، ج۳، ص۳۳۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق.
و نمونه‌ای از اشعار وی توسط سبکی ، [۲۵]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، ج۹، ص۹۵-۹۶، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق.
ابن ایاس [۲۶]
ابن ایاس، محمد، بدائع الزهور، ج۱(۱)، ص۵۲۷، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
و داوودی [۲۷]
داوودی، محمد، طبقات المفسرین، ج۲، ص۸۲، بیروت، ۱۹۸۳م.
نقل شده است.نقشبندی [۲۸]
نقشبندی، اسامه ناصر وظمیاء محمد عباس، ج۱، ص۵۴۴، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، کویت، ۱۹۸۵م.
نسخه‌ای خطی را در موزه عراق معرفی کرده که دربردارنده اشعاری از ابن لبان است.۸ - آثارتنها اثر چاپ شده ابن لبان رد معانی الایات المشابهات الی معانی الایات المحکمات است که در قاهره در مطبعة المحمودیة و نیز در بیروت در ۱۳۲۸ق و بار دیگر به کوشش حافظ وهبه در استانبول در ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م به چاپ رسیده است. همچنین از کتاب تفسیر او که گویا در اواخر عمر آن را شروع کرده و ناتمام مانده است [۲۹]
یافعی، عبداالله، مرآةالجنان، ج۳، ص۳۳۴،حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق.
نسخه‌هایی در کتابخانه‌های سلیمانیه استانبول و دارالکتب قاهره [۳۰]
خدیویه، فهرست، ج۱، ص۱۴۱.
موجود است. [۳۱]
کوپریلی، خطی، ج۲، ص۳۰۹.
[۳۲]
یافعی، عبداالله، ج۳، ص۳۳۴، مرآةالجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق.
[۳۳]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۶۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق.
۹ - فهرست منابع(۱) ابن ایاس، محمد، بدائع الزهور، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م. (۲) ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق. (۳) ابن دقماق، ابراهیم، ترجمان الزمان، نسخه عکسی موجود در کتابخانة مرکز. (۴) ابن رافع سلامی، محمد، الوفیات، به کوشش صالح مهدی عباس و بشار عواد معروف، بیروت، ۱۹۸۲م. (۵) ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م. (۶) ابن کثیر، البدایة. (۷) اسنوی، عبدالرحمان، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق. (۸) حسینی دمشقی، محمد، «ذیول العبر»، همراه با العبر ذهبی، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۹) خدیویه، فهرست. (۱۰) داوودی، محمد، طبقات المفسرین، بیروت، ۱۹۸۳م. (۱۱) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق. (۱۲) شعرانی، عبدالوهاب، لواقح الانوار، قاهره، ۱۹۵۴م. (۱۳) صفدی، خلیل، الوافی، به کوشش ددرینگ، استانبول، ۱۹۴۹م. (۱۴) کوپریلی، خطی. (۱۵) مقریزی، احمد، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۲م. (۱۶) نقشبندی، اسامه ناصر وظمیاء محمد عباس، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، کویت، ۱۹۸۵م. (۱۷) یافعی، عبداالله، مرآةالجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق. (۱۸) یوسفی، موسی، نزهة الناظر، به کوشش احمد حطبط، بیروت، ۱۹۸۶م؛ ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌لبان»، ج۴، ص۱۶۹۴. |